Geçtiğimiz kasım ayının sonunda Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Taraflar Konferansı'nın (COP) otuzuncusu, Brezilya'nın Belém kentinde gerçekleştirildi. "Amazon'a açılan kapı" sloganıyla sembolik anlam kazanan bu zirve, iklim diplomasisine yeni bir ivme kazandıracağı beklentisiyle başlamıştı. Zira güncel projeksiyonlar küresel sıcaklık artışında 1,5 °C eşiğinin artık aşılmış olduğunu ve hatta 2,5-2,8 °C bandına doğru ilerlediğini gösteriyor. Böyle bir tabloya rağmen fosil yakıtlardan çıkış konusunda bağlayıcı bir mutabakata ulaşılamaması, finansman mekanizmaları üzerindeki derin görüş ayrılıkları, yoksul ve kırılgan ülkelerin Kayıp ve Hasar Fonu'na erişim taleplerinin tam olarak karşılanamaması COP30'u da başarısı sorgulanan diğer zirveler arasına ekledi.

Süreçteki tüm bu sıkışmışlıklara rağmen COP mekanizması, uluslararası iklim diplomasisini bir arada tutan çok taraflı platform olması açısından hâlâ son derece önemli. Üstelik jeopolitik gerilimlerin hat safhada olduğu bir dönemde iklim krizinin çözümünde ticaret politikalarının rolüne yönelik yapılan vurgular son derece önemli bir gerçeği yeniden hatırlattı: İklim değişikliği yalnızca ekolojik bir mesele değil, ticaretten finansa, teknolojiden toplumsal adalete kadar geniş bir alanda yönetilmesi kaçınılmaz dönüşümü gerektiren çok katmanlı bir süreç.

Türkiye açısından zirvenin anlamı daha da büyüktü; zira ülke uzun süredir ev sahipliği yapmak istediği COP31'i Avusturalya'nın da müzakere başkanlığını üstlenmesi ile Antalya'da gerçekleştirebilecek. Kuşkusuz bu gelişme Türkiye ekonomisi ve kurumsal kapasitesi açısından dönüm noktası olma niteliğinde. Ancak Türkiye, bu kez sahneye hem kırılganlıkların hem de fırsatların kesişim noktasında duran bir ülke olarak çıkacak. Gelişmekte olan ülke sıfatıyla Türkiye'nin iklim diplomasisindeki rolü hem kendi konumunu hem de bölgedeki ülkelerin beklentilerini temsil etmesi açısından son derece değerli olacak. Dolayısıyla Türkiye küresel sahneye bu yeni rolle çıkarken ülkenin iklim politikasının tutarlılığı, kapsayıcılığı ve uygulanabilirliği mercek altında olacak.

Bu bağlamda 9 Temmuz 2025 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye İklim Kanunu, ülkenin iklim politikası açısından kritik bir eşik teşkil ediyor. Kanunun temelleri aslında Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) altyapısının geliştirilmesi amacıyla 2011 yılında Dünya Bankası iş birliğiyle başlatılan Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı Programı'na (Partnership for Market Readiness – PMR) dayanıyor. Paris İklim Anlaşması'nın onaylanması ve 2053 Net Sıfır Emisyon hedefinin ilanı kanunun hazırlanmasında önemli motivasyon kaynakları arasında yer alıyor. Ancak AB tarafından 2019 yılında hızla devreye alınan Avrupa Yeşil Mutabakatı ve bunun Türkiye'yi doğrudan etkileyecek en önemli unsuru Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM), kanunun hızlandırılmasındaki temel itici güç olarak gösterilebilir. Türkiye'nin AB'nin en önemli ticaret ortaklarından biri olduğu düşünüldüğünde SKDM kapsamındaki karbon maliyetlerinden kaçınmak ve ticari rekabet gücünü korumak adına AB ile uyumlu bir iklim mevzuatı geliştirmek kaçınılmaz hâle gelmiştir.

İklim Kanunu Ne Getiriyor?

Kanun, Türkiye’nin net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda sera gazı emisyonlarının azaltılması, iklim değişikliğine uyum kapasitesinin artırılması ve yeşil kalkınmanın teşvik edilmesine yönelik bütüncül ve bağlayıcı bir politika çerçevesi sunmayı amaçlıyor. Ayrıca “Adil Geçiş”, “İklim Adaleti”, “Yeşil Taksonomi” ve “Yeşil İş” başta olmak üzere temel kavramlar da Türk hukukuna kazandırılıyor. En kritik ve aynı zamanda en çok tartışılan düzenleme ise ulusal ETS’nin kuruluyor olması. İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından yürütülecek bu sistem ile kapsam içerisinde yer alan işletmelerin emisyon izinleri alması ve doğrulanmış emisyonlarına karşılık tahsisat teslim etmesi zorunlu kılınıyor. Buna ek olarak Kanun, ulusal gönüllü karbon piyasasının kurulmasına imkân vererek ETS yükümlülüklerinin karbon kredileriyle denkleştirilmesine olanak sağlayacak ulusal kredilendirme sistemi oluşturulmasını da öngörüyor. Türkiye’ye özgü SKDM geliştirilmesi ile de ithal ürünlerdeki gömülü karbonların izlenmesi için yasal altyapı oluşturulacak. Yükümlülüklere uyulmaması durumunda uygulanacak idari yaptırımların tanımlanmış olması da yapılan düzenlemelerin caydırıcılık tarafını yansıtıyor.

Kanun özellikle ETS’yi merkeze alarak iklim hedeflerini ekonomik bir çerçevede sunuyorken bu durum da işletmelere—en azından bazıları için—yeni ve bağlayıcı yükümlülükler getiriyor. İlk etapta ETS kapsamına alınacak işletmelerin a) karbon emisyonlarını izlemesi ve doğrulamasına yönelik altyapı oluşturmaları, b) net sıfır hedefiyle uyumlu kurumsal strateji geliştirmeleri, c) gönüllü karbon piyasası ve karbon kredi olanaklarını değerlendirmeleri ve d) ikincil mevzuatları takibi ve uyum planlarının hazırlanması Kanun ile gelen yeni yükümlülükler arasında sayılabilir.

Bu noktada altını çizmek gerekir ki ETS kapsamındaki karbon emisyonlarının izlenmesi ve doğrulanmasına ilişkin yükümlülükler, Emisyon Ticaret Sistemi Yönetmeliği Taslağı uyarınca yıllık sera gazı emisyonu 50.000 ton CO₂ eşdeğeri üzerinde olan ve EK-1’de yer alan sektörlerde faaliyet gösteren (20 MW üzeri yakma tesisleri, çimento, demir-çelik, alüminyum, cam, seramik, kimya ve kâğıt) tesisleri kapsıyor. Dolayısıyla sistemin ilk aşamada büyük ölçekli ve karbon yoğun tesisleri hedeflemesi, KOBİ’lerin neredeyse tamamının doğrudan kapsama alanı dışında kalmasına yol açıyor. Ancak ilerleyen dönemlerde emisyon alt sınırlarının düşürülmesi ve sektör çeşitliliğinin genişletilmesi yoluyla orta ve küçük ölçekli işletmelerin bu sistem dışında kalması giderek zorlaşacaktır.

KOBİ'ler kısa vadede söz konusu yükümlülüklerin doğrudan muhatabı olmasalar dâhi İklim Kanunu ile resmiyet kazanan "iklimi merkeze alan iş modeli" yaklaşımıyla çeşitli kanallar üzerinden kaçınılmaz olarak etkileneceklerdir.

Bu kanallar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

KOBİ’ler İklim Kanunu Hakkında Ne Düşünüyor?

İklim Kanunu’nun masaya getirdiği yükümlülükler, KOBİ’leri tedarik zincirinden rekabetçilik düzeyine, finansmana erişim koşullarından enerji maliyetlerine kadar pek çok alanda etkileme potansiyeli taşıyor. Ancak kamuoyundaki tartışmaların neredeyse tamamının ETS üzerinde ilerlemesi, KOBİ’lerin Kanun’u nasıl konumlandırdığını, neyi risk olarak algıladıklarını ya da hangi beklentiler içerisinde olduklarını görünmez kılıyor. Bu görünmezlik aynı zamanda Kanun’un toplum nezdinde kabul edilebilirliği açısından da risk barındırıyor. Zira KOBİ’lerin sürecin dışında kalmaları, ilerleyen dönemlerde Kanun’un kapsamı ve etkilerine ilişkin yanlış anlamaları besleyeceği gibi toplumsal algının da düzenlemeler aleyhine oluşmasına zemin hazırlayabilir.

Buradan hareketle İstanbul’da faaliyet gösteren KOBİ’lere yönelik “İklim Kanunu Algısı Anketi” uygulayarak işletmelerin Kanun’a ilişkin farkındalık düzeylerini, uyum kapasitelerini ve düzenlemeden beklentilerini analiz ettik. Eylül – Ekim 2025 döneminde yürütülen iki aylık saha çalışmasına toplam 885 işletme katılım sağlarken bu işletmelerin yaklaşık %73’ü mikro ölçekli (1-9 çalışan), %12’si küçük ölçekli (10-49 çalışan), %6’sı orta ölçekli (50-249 çalışan) ve %10’u da büyük ölçekli (250 ve üzeri) olarak kaydedilmiştir.

İşletmelere öncelikli olarak "Türkiye'de yürürlüğe giren İklim Kanunu'nu duydunuz mu? Duyduysanız, içeriği hakkında bilginiz var mı?" sorusu yöneltildi. İşletmelerin %55,03'ü "Evet, duydum ama içeriğini bilmiyorum" derken %25,76'sı ise "Evet, duydum ve içeriği hakkında bilgim var" seçeneğini işaretledi. Bu yanıtlar işletme ölçeklerine göre değerlendirildiğinde, Kanun'un içeriğine hâkim olduğunu belirtenlerin oranı mikro işletmelerde %22,67, küçük işletmelerde %31,13, orta ölçekli işletmelerde %33,33 ve büyük ölçekli işletmelerde %38,10 olarak tespit edildi. Kanun'u hiç duymadığını belirten işletmelerin oranı ise orta ölçekli işletmelerde %7,84 ile en düşük; mikro ölçekli işletmelerde %21,12 ile en yüksek seviyede gerçekleşti.